پاورپوینت بررسی مبانی نظری طراحی پایانه اتوبوس های بین شهری
بخشی از مطلب
هدف از احداث پایانه اتوبوس های بین¬شهری بطور کلی بالا بردن کیفیت ارائه
خدمات ضروری به مسافرین و به حداقل رسانیدن میزان مشکلات ترافیکی و عوارض
محیط زیست و بالاخره متمرکز نمودن کلیه شرکت های مسافربری بین¬شهری در یک
محل معین به منظور کنترل و اجرای مقررات لازم در زمینه های مختلف می¬باشد.
از نقطه¬نظر مهندسی حمل و نقل و ترافیک محل مطلوب جهت احداث پایانه¬ی
اتوبوس های بین¬شهری مکانی است که دسترسی به آن توسط کلیه سیستم های حمل و
نقل عمومی به سهولت و با هزینه کم انجام پذیرد. در بعضی از شهرهای بزرگ
دنیا که شهرسازی و شبکــــــه ارتباطی پیدا کرده است، پایانه های اتوبوس
های بین¬شهری در مراکز شهرها قرار دارد و با وجود آن¬که تجهیزات و فضای
کافی و خدمات جنبی از عوامل مؤثر در برنامه¬ریزی پایانه ها به شمار می¬رود،
ولی این عوامل هنگامی اهمیت خود را حفظ می¬نماید که پایانه در محل مناسبی
احداث شده باشد. مناسب¬ترین محل برای احداث پایانه نقطه¬ای است که دسترسی
به آن با سهولت و راحتی توأم باشد. به بیان دیگر، پایانه معمولاً در
نقطه¬ای احداث می¬شود که مرکز تجمع جمعیت باشد، یعنی شهرها و شهرک ها.
مناطقی را که فعالیت های صنعتی در آن ها جریان دارد باید جدا از این مورد
دانست، زیرا اولاً جمعیت چنین مناطقی به حدی نیست که بتوان برای آن یک هسته
با مرکز در نظر گرفت و همچنین، افرادی که در مناطق مزبور بسر می¬برند به
سهولت به محل کار خود و سایر نقاط خدماتی دسترسی پیدا می¬کنند.
از مقدمات فوق می¬توان به این نتیجه رسید که مرکز شهرها و شهرک ها نقاط
مناسبی جهت احداث پایانه به شمار می¬روند. بهر تقــــدیر، این امکان وجود
دارد که به دلایلی، که پاره¬ای از آن ها ذیلاً ذکر می¬گردد، دست¬یابی به
مناطق مرکزی میسر نباشد و با مناطق مزبور مناسب تشخیص داده نشوند:
الف- اکثر زمین های واقع در منطقه مرکزی قبلاً اشغال شده باشد و تأمین زمین خالی در منطقه مرکز یا نزدیک آن مقدور نباشد.
ب- هنگامی که در منطقه مرکزی زمین خالی وجود نداشته باشد، می¬توان نقاط
اشغال شده را تصرف نمود و در برنامه¬ی کاربری زمین موردنظر تجدید نظر به
عمل آورد. ولی، هزینه این اقدام عموماً اقتصادی نیست ومستلزم صرف زمان
بسیار است.
ج- تراکم ناشی از وسایل نقلیه¬ای که از پایانه استفاده می¬کنند ممکن است مورد قبول مقامات محلی و مسئولان برنامه‌ریزی واقع نشود.
د- اثرات محیطی ناشی از پایانه از قبیل آلودگی شنیداری و موانع دیداری ممکن
است در بسیاری موارد مورد قبول سکنه نقاط مزبور قرار نگیرد و یا با اعتراض
روبرو شود.
هـ- در صورت عدم وجود شبکه ارتباطی مطلوب سفرهایی که از نقاط مختلف شهر به
پایانه و بالعکس صورت می¬گیرد و همچنین سفرهای اتوبوس های بین¬شهری ( از
پایانه به خارج شهر و بالعکس) با مشکلات بسیاری انجام خواهد شد.
البته لازم به ذکر است که با توجه به بافت شهرهای موجود ما و این نکته که
تعیین محل استقرار و طرح معماری پایانه اتوبوس های بین¬شهری بستگی به عوامل
فیزیکی و اجتماعی متعدد دارد لذا نمی¬توان یک الگوی مشخصی را در همه جا
بکار برد. بررسی موقعیت پایانه در هر یک از شهرهای ایران باید بطور جداگانه
توسط کارشناسانی که از ویژگی های اجتماعی و مسایل شهری هر محل شناخت کافی
دارند مورد بررسی دقیق قرار گیرد. بطور کلی مواردی که باید در برنامه¬ریزی
بررسیِ تعیین محل استقرار پایانه مورد توجه خاص قرار گیرد به شرح زیر
می¬باشد:
- برداشت آماری در مورد سفرهایی که در وضع موجود هر شهر انجام می¬شود.
- سهولت دسترسی به شبکه راه های درون¬شهری و برون¬شهری در حال و آینده.
- مجاورت به مناطقی که از بالاترین میزان تولید و جذب سفرهای بین¬شهری برخوردار است.
- توجه به نحوه توسعه و گسترش شهری در آینده.
- وجود امکانات مناسب جهت گسترش و ایجاد تسهیلات رفاهی از قبیل مسافرخانه، فروشگاه و فضای سبز.
- برخورداری از شرایطی که حداقل مشکلات محیط زیست و عوارض جانبی را سبب گردد.
با توجه به تأخیر حرکت وسایل نقلیه و در نظر گرفتن زمان انتظار در
برنامه¬ریزی پایانه مدت زمان انتظار باید منظور گردد و با توجه به آن وسایل
راحتی و تجهیزات کافی خدماتی پایانه فراهم شود. دامنه این تجهیزات و
تسهیلات به موقعیت فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی جامعه¬ی استفاده¬کننده بستگی
دارد و می¬تواند از یک نیمکت ساده برای نشستن تا مجموعه کاملی از امکانات
رفاهی و خدماتی تشکیل شده باشد باشد.
ارتباط کلی پایانه ها:
پایانه ها بطور کلی اعم از مسافربری یا باربری در جهت انجام وظیفه¬ی خود
ناچار از یک نوع ارتباط مخصوص برخوردارند که بسته به نوع پایانه ارتباط آن
ها متفاوت می¬باشد.
پایانه های مسافربری که با مسافر (انسان) سر و کار دارند و می¬خواهند
بهترین خدمات را به مسافر خود بدهند تا حدی که مسافر خود را تا نقطه¬ی بعدی
مقصد او نیز هدایت کنند ناچار از ارتباط با یکدیگرند. این ارتباط یا بین
پایانه های غیرهمنوع است مثل:
فرودگاه و پایانه اتوبوسرانی، که در این حالت مسافر رسیده از مسافت دور به
فرودگاه (توریست ها) برای سیاحت و سفر به سایر نقاط از طریق زمینی را
راهنمایی به پایانه اتوبوس نموده و حتی خدمات رفاهی از قبیل هتل موقت در
اختیار وی قرار می¬دهند و یا بلعکس.
لذا هر چه این دو پایانه از نظر بعد مسافت کمتر و سهولت دسترسی به یکدیگر
آسان¬تر باشند سرویس¬دهی آن ها به یکدیگر بیشتر و ساده¬تر خواهد بود و اگر
پایانه ها همنوع بودند که در این حالت یا در یک شهر قرار دارند (مثل تهران)
که ارتباط آن ها، سرویس‌دهی هر یک از پایانه¬ها به مسافرینی است که از
محدوده جغرافیایی پایانه دیگر می¬خواهد در جهت مسیرهای اصلی پایانه اولیه
سفر کنند. بطور مثال اگر در تهران پایانه غرب و جنوب را در نظر بگیریم
ارتباط این دو پایانه سرویس‌دهی پایانه غرب به مسافرینی که در جنوب تهران
ساکن هستند و می¬خواهند به غرب کشور سفر نمایند که این مسئله با ایجاد
نمایندگی فروش بلیط در پایانه جنوب برای سفرهای غرب کشور و سوار کردن
این¬گونه مسافرین از این پایانه عملی می¬باشد و یا اینکه به مسافرینی که
می¬خواهند از تهران به عنوان تغییر مسیر استفاده نمایند (مسافر عبوری) اگر
به پایانه غرب وارد شده و عازم جنوب کشور باشد با استفاده از امکانات
نمایندگی سفرهای جنوب در پایانه غرب بدون زحمت و صرف وقت می¬تواند برای سفر
بعدی و مقصد اصلی خود انتخاب وسیله نماید، و در صورت تأخیر از امکانات
اسکان موقت آنجا نیز استفاده نماید.
ارتباط پایانه های بین دو شهر نیز در ایجاد امکانات رفاهی و برای غریبه و
مهمانان و نیز آگاهی یکدیگر از برنامه حرکت و ورود اتوبوس ها به مقصد خواهد
بود تا بتوانند برنامه¬ریزی صحیحی برای تنظیم ساعات حرکت داشته باشند.
عناصر عملکردی، ضوابط برنامه¬ریزی پایانه ها:
ساختار تشکیلات عملکردی یک پایانه به طور کلی با هندسه، سطح و ریخت زمین،
ارتباط آن با دسترسی های مجاور، حجم و نوع فعالیت‌ها و همچنین تردد
مسافران و اتوبوس‌ها مشخص می‌گردد. گرچه طراحی تمام پایانه‌ها در کلیات تا
حدودی مشابه یکدیگر می‌باشد، ولی تفاوت‌های اساسی نیز در بعضی موارد بین آن
ها وجود دارد.
نحوه¬ی طراحی کلیه انواع پایانه، بیشتر اوقات با حجم اتوبوس و مسافر دیکته
می‌گردد. البته این موضوع در موارد طراحی پایانه های درون شهری که با حجم
بسیار زیاد فعالیت می‌کنند، بسیار حساس‌تر و شدیدتر است. در چنین تسهیلاتی
طراحی بیشتر تحت کنترل و تأثیر حجم مسافر و اتوبوس و روانی تردد، فرم گرفته
و نیاز به سطح زیربنای زیاد برای تعداد زیادی سکو بوجود می‌آید. و این در
حالی است که سطح فضاهای مربوط به بار مسافران به حداقل رسیده، به طور کلی
حذف می‌شود. این نیاز زیاد به فضا، احتمالاً به کار گرفتن راه‌حل هایی را
دیکته می¬نماید که در آن ها اتوبوس ها در سطوح و طبقات مختلف حرکت می‌کنند و
تردد مسافران در سطوح مابین آن ها صورت می‌پذیرد. دسترسی سواره در این نوع
پایانه ها بدین ترتیب صورت می‌پذیرد که در سمتی که در پلان ها برای
اتوبوس ها اختصاص داده شده است، ورود و خروج اتوبوس ها معمولاً از جاده های
سریع و بزرگراه ها انجام می‌شود. در سمت دیگر در پلان ها که به مسافران
اختصاص دارد، مسافران با اتومبیل، تاکسی و یا سایر وسایل حمل و نقل به
پایانه وارد و یا از آن خارج می‌گردند.
بطورکلی خصوصیات مهم طراحی مربوط به پایانه های شهرـ فرودگاه درکارآیی
امکانات مربوط به کنترل بلیط، تحویل بار و دادن اطلاعات پرواز خلاصه
می‌شود. افزون بر این، در این نوع پایانه ها، نیاز به فضای پیشخوان های
کنترل بلیط و توزین بار و همچنین نیاز به نقاله های مخصوص برای انتقال بار
به انبارهای مخصوص از اهم موارد مربوط به طراحی است. در این پایانه ها،
فراهم آوردن تسهیلات مربوط به لیموزین، اتومبیل و تاکسی نیز از ضروریات طرح
است.
پایانه های “شهرـ حومه” احتمالاً ساده¬ترین نوع پایانه¬ها در رابطه با
طراحی هستند. مهم¬ترین خواسته طراحی در این مورد مربوط به فراهم آوردن
پارکینگ کافی است. اغلب مسافران این پایانه ها با اتومبیل شخصی به پایانه
آمده وآن را برای مدت¬زمان خاصی در پارکینگ می‌گذارند. البته تعدادی
ازمسافران نیز توسط نزدیکان خود به پایانه آورده شده و در آنجا پیاده
می‌شوند. در پاره¬ای موارد ممکن است دسترسی به پایانه به وسیله اتوبوس های
محلی و تاکسی صورت پذیرد.
بدین ترتیب ضروریست که پارکینگ به ترتیبی استقرار یابدکه زمان و فاصله
پیاده¬رو تا پایانه به حداقل برسد. همچنین دخول و خروج به پارکینگ نیز
بایستی به ترتیبی طراحی شود که در جاده ها و خیابان های شریانی حول و حوش
پایانه ایجاد ازدحام نگردد. در صورت امکان باید پیاده¬روهای سرپوشیده
پارکینگ ها را به ترمینال ها متصل نماید.
از آنجا که حرکت پیاده و سواره در این نوع پایانه ها معمولاً در یک سطح
انجام می‌شود، باید بهر طریق ممکن این دو حرکت را از یکدیگر جدا کرد تا از
ایجاد خطر جلوگیری گردد.
خواسته های مربوط به تسهیلات پایانه¬ای ایجاد فضاهای گوناگونی را برای
عملکردهایی نظیر فروش بلیط، ماشین های مخصوصی که در آن ها ساندویچ، نوشابه،
شکلات و غیره فروخته می¬شود و یا کافه¬تریاهای کوچک، تسهیلات بهداشتی،
دفاتر کار و انبارهای مختلف دربر دارد که در بخش بعدی به توضیح خواسته های
مزبور می‌پردازیم.
چیدمان پایانه:
پایانه¬ی مسافربری بطور کلی دارای 3 فضا می‌باشد:
1- باجه بلیط فروشی 2- سرپناه 3- سکو
سکو بهترین فضای ترمینال و سرپناه و باجه بلیط فروشی، خدمات است.
دیاگرام 2-1: چیدمان پایانه
چیدمان عملکردی
• دسترسی مستقیم از مسیر به سکو
• دسترسی غیرمستقیم از مسیر به سکو
به دلیل جاذبه خاص سکو در ترمینال هایی که دسترسی مستقیم از مسیر به سکو
دارند انتخاب بین سکو و بقیه فضاها به عنوان مهم¬ترین مسئله سیرکولاسیون
مطرح می شود که امکانات اولیه از قبیل سایه¬بان برای نشستن و بوفه¬ای جهت
تغذیه سرپایی در کنار آن تعبیه شود عملاً همین فضا با تمام فضاهای پایانه
رقابت می¬کند.
دیاگرام 2-2: چیدمان عملکردی
هرچه عملکرد ساده¬تر باشد دامنه خدمات پایانه محدودتر می شود. اما پایانه
هایی که عملکرد پیچیده¬تری دارند در این مورد به دو صورت دچار مشکل می¬شوند
مانند ترمینال جنوب تهران که مسافر بالاجبار باید جهت اطلاعات بیشتر به
ساختمان مرکزی رجوع کند.
اکثر مسافران فقط برای تهیه¬ی بلیط به فضای ترمینال وارد می¬شوند.
مسیرهای فرعی باید موازی با مسیر اصلی قرار گیرند.
دیاگرام 2-3: قرار گیری پایانه در کنار مسیر
سه نکته مهم در محل قرارگیری پایانه نسبت به مسیر عبارتند از:
1. سطح تماس پایانه با مسیر
2. حلقه اتصال پایانه و مسیر ( تشکیلات ورودی)
3. دید از مسیر به پایانه و بالعکس
الف: پایانه می¬تواند به صورت خطی گسترده شود.
در این¬گونه موارد تشکیلات ورودی را نمی¬توان به راحتی مرکزیت و تأکید خاصی
داد مگر اینکه بیشترین جبهه¬های تماس را با حصار یا نرده جدا نمود که راه
حل ضعیفی است در عوض در این مورد، مسیر، بیشترین خدمات را می¬تواند به
پایانه ارائه دهد از قبیل:
• امکان جداسازی حرکت های مختلف
• پویایی مجموعه و شرکت بیشتر در فضای شهری
• عدم ایجاد گره های ترافیکی
ب: پایانه می¬تواند کم¬ترین سطح تماس را با مسیر داشته باشد.
دیاگرام 2-4: کم¬ترین سطح تماس با مسیر
دراین نوع، کم¬ترین دید از مسیر و پایانه به هم و بیشترین کنترل بر روی
ورودی به وجود می¬آید. این مورد در ترمینال هایی که پله پله ارتفاع آن ها
کم کم تغییر می¬کند بیشترین راندمان و کم¬ترین سردرگمی را دارد.
اگر پایانه به صورت حجمی متراکم و خاص و ایزوله در کنار مسیر فرعی قرار
گیرد بیشترین نمود شهری و خاطره¬انگیزی را در ناظر ایجاد می¬کند.
به کارگیری این فرم ها نسبت به محیط اطراف، ملزومات خاص خود را دارد. از جمله ارتفاع گرفتن و به کارگیری فرم های خاص و چشمگیر.
ج: پایانه می¬تواند جزیی از مسیر باشد.
بیشترین خدمات مسیر به پایانه – بیشترین خدمات پایانه به عبور سواره – و
خلوص فضا از محاسن و کم رنگ شدن تشکیلات سرپناه از معایب آن خواهد بود. چون
خدمات اقامتی و تجاری، انسجام خود را از دست داده و دارای کیفیات مختلف
خواهند بود.
دیاگرام 2-5: پایانه می¬تواند جزیی از مسیر باشد
این سبک را می¬توان تقریباً در تمام شهرهایی که پایانه طراحی شده¬ای ندارند مشاهده کرد و ارگانیک¬ترین نوع پایانه است.
پایانه می¬تواند منسجم¬کننده¬ی مجموعه¬ای از مسیرها باشد.
د: پایانه به عنوان یک گره:
از نظر خصوصیات ارتباط همانند هنگامی است که پایانه به صورت طولی در کنار
مسیر قرار گرفته و به لحاظ فرمی می¬تواند فرمی مرکزی داشته باشد.
دیاگرام 2-6: پایانه می¬تواند به عنوان یک گره باشد
فرم مجموعه¬ای:
• پیچیدگی سیرکولاسیون داخلی و ارتباط آن¬ها با مسیر
• پراکندگی عملکردها و به طور کلی، پیچیدگی روابط عملکردی
• فضاها می¬توانند انسانی¬تر شوند زیرا با ریز کردن فضا و توزیع یکنواخت
در فضای باز از ایجاد سازه¬های عظیم که تأثیر روانی ناخودآگاه ( اعجاب و
ترس) در مسافر بوجود می¬آورد جلوگیری کرد
فرم شعاعی:
عملکردهای ترمینال در این فرم ها بهتر جواب می¬دهند مانند عملکرد اصلی سرپناه از قبیل سالن انتظار و رستوران و...
فرم خطی:
فرم خطی بیانگر یک لبه است و این لبه بیشتر از دیگر انواع فرم با مسیر
ارتباط برقرار می¬کند و به هم خدمات متقابلی می¬دهند. اما فرم خطی، فضا را
حجره حجره می¬کند و از این جهت جمعیت را غربال می¬کند. این باعث کاهش
ازدحام و شلوغی می¬شود ولی این فرم با بعضی عملکردهای ترمینال سازگاری
ندارد از جمله سالن انتظار.
دیاگرام 2-7: چیدمان عملکردی ترمینال کاوه اصفهان
دیاگرام 2-8: چیدمان عملکردی ترمینال هامبورگ آلمان
دیاگرام 2-9: چیدمان عملکردی ترمینال گوتنبرگ سوئد
فرم مرکزی:
انتظام این فرم ها بر مبنــــــای هندسی قوی، معمولاً مجال را برای خصوصیات
عملکردی تنگ می¬سازد. تقسیم¬بندی عملکردی در این فرم ها به صورت لایه¬ای و
محوری، اجتناب¬ناپذیر است.
خصوصیات نظم و تابعیت هر چیز بر اساس یک هندسه قوی
صریح و واضح بودن فضاها و حوزه¬های عملکردی
معمولاً حوزه های عملکردی در پایانه های مرکزی به یک صورت است. مرکزی¬ترین و
مهم¬ترین فضای سازمان¬دهنده عملکرد، سرپناه ورودی مجموعه را دربر می¬گیرد.
دیاگرام 2-10: فرم مرکزی پایانه ترمینال کاوه اصفهان
فرم شبکه¬ای:
در این فرم نیز همانند فرم مرکزی از یک انتظام فضایی بر مبنای قوی هندسی برخورداریم.
و.....
