پاورپوینت بررسی سازمان فضایی خانه در معماری ایران
بخشی از مطلب
ترکیب فضای داخلی، خانه در فرهنگ معماری ایران عمدتاً به صورت حیاط مرکزی
است که با فضاهای دور بسته می شود. برنامه محصور کننده فضای حیاط ، اطاقها
هستند. در مقابل حیاط مرکزی به عنوان فضای داخلی، میدان و تکیه سرباز یا سر
پوشیده قرار دارد که از اطراف با برنامه ای مرکب از دکانها ، حمام عمومی،
مسجد و مانند آن یا خانه های مسکونی محصور می شود. حیاط یک خانه بخصوص و با
غنچه بندی و اطاقهای محصور کننده آن با حیاط یک مسجد یا یک مدرسه با حوض
مدرسه با حوض در مرکز حیاط و باغچه های دور آن، سکوها طاقنماها و غرفه های
دور آن ، با هم شباهت زیادی دارد.1
به همان اندازه که معمار به طراحی فضاهای داخلی توجه دارد، طراح شهری باید
به شیوه طراحی فضاهای خارجی توجه کند. فضا خارجی نیز همانند فضای داخلی
باید راحت و دلپذیر تر باشد. در طراحی فضاهای محصور شهری به ویژه به دو
جنبه زیر باید توجه نمود.
1). اصل پیوستگی و ارتباط فضاهای شهری در مرامز محلات از طریق گذرهای
(طراحی) اصلی یا خیابانها با هم مورد توجه قرار گیرد، بدین معنی که فضای
طراحی شده جزیی از ساخت فضایی موجود شهر--- گردد.
2) هر فضا شهری تابع نیازها و فعالیتهای مردم محل اندازه و شکل یابد. 1
اصل هم پیوندی عناصر شهری و واحد های مسکونی
در شهرهای قدیمی ایران واحدهای مسکونی با حیاط مرکزی به یکدیگر پیوسته اند و
مجموعة یکپارچه ای را تشکیل می دهند. یک معمار ایرانی که خانه ای را در
زمین معین، طراحی می کرد، اصولی را می شناخت که بر اساس آن خانه های مجاور
از پیش شکل گرفته بود. هماهنگی شکل و هم پیوندی واحد های مسکونی نسبت به هم
در نتیجة رعایت این اصول میسر شده است. جهت بدنة اصلی خانه، تعیین اندازه
فضای حیاط نسبت به حجم فضای محصور کننده دوره اندازه اطاقهای سه دری و پنج
دری و اندازه درو پنجره ها همه تابع نظم و پیمون بوده است. حرفه معماری
شناخته و مهارت استاد معمار مورد احترام مردم بوده و دخالت صاحبخانه در
طراحی خانه بیشتر در اجزاء محدود می شده است . در گذشته شکلی از نظام
معماری وجود داشته، بدین معنی که کار معماری به معمار سپرده می شده است.
در اینجا برخی نظریه های غربی مبنی بر اینکه یک ساختمان به تنهایی یک اثر
معماری و ترکیب چند ساختمان به صورت هماهنگ هنری ورای معماری است، در خور
توجه است بدین مفهوم که هنری ورای معماری در ایران همانا استادان معمار در
بکار بستن اصول شناخته شده در طراحی خانه و مسجد و مدرسه بوده که هم پیوندی
مجموعه را در پی داشته است1.
2-4محصور کردن فضا
از محصور کردن فضا به عنوان نخستین اصل حاکم بر طراحی مکانهای شهری نام
برده می شود. بطوریکه اگر فضا به شکل مطلوبی محصور نشود، نمی توان به یک
مکان شهری جذاب دست یافت. این اصل در شهرهای قدیمی در اکثر نقاط جهان
عمومیت دارد. فقط نحوه محصور شدن از نظر ابعاد و اندازه شکل، دسترسی ، بدنه
محصور کننده و مانندآن تفاوت می کند . عناصر محصور کننده فضا عموماً عناصر
شهری، محله ای یا خانه ها هستند . در ایران در موارد بسیاری بدنه ای از
طاقنماها و غرفه های مکرر به صورت متقارن یا متعادل فضا را محصور می
کنند.2
احساس محصور بودن در فضا اساساً بر رابطه فاصله چشم ناظر از ارتافع بدنه
محصور کننده فضا استوار است. برخی منابع غربی این رابطه را بر پایه زاویه
بین خط عمود از چشم ناظر بر بدنه و خط واصل میان چشم ناظر و لبه بالایی
بدنه مورد بحث قرار داده اند.
حدود 45 درجه (نسبت 1:1) احساس محصور بودن کامل ، در این حالت لبه بالایی بدنه فضا داخل میدان دید قرار می گیرد.)
حدود 30 درجه (نسبت 1:2) آستانه احساس محصور شدن ( در این حالت لبه بالایی
بدنه تقریباً بر محدودة بالایی میدان دید منطبق است.) حدود 18 درجه (نسبت
3: 1) حد اقل احساس محصور شدن ( لبه بالایی بدنه درون میدان دید واقع می
شود.)
حدود 14 درجه (نسبت 3 :1) فقدان احساس محصور شدن در فضا
سادگی شکل در کل و جزء در طراحی یک فضای شهری نقش دارد . ترکیب ساده و
طاقبندی و غرفه نمای میدانها و تکایا در شرایط آفتابی هوایی ایران که به
صورت گودیهای سایه گیر با ریتم منظم و پیوسته ای کنار هم قرار گرفته، ایجاد
وحدت شکل و پیوستگی می کند و به فضا محصور شده جلوه خاصی می بخشد.
فضا شهری عمده در شهر مانند بازار، میدان و یا مسجد جامع است.
باید دانست که فضای شهری با فضای باز در شهر تفاوت دارد.
فضای شهری دارای عملکرد و فعالیت ویژه است، حال آنکه فضای باز شهری صورتی طبیعی دارد، چنانکه پارک یا فضای
سبز تحرک و فعالیت فضای شهری را ندارد، شبکه قوی و پیوسته ای ازفضاهای شهری
مانند آنچه که در مورد شهر و نیز ترسیم شده در شهر ایران ملموس نیست. فقط
آنچه که بوده پیوستگی از طریق گذرهای اصلی بین مراکز محلات و مرکز شهر است .
که بیان شد.
محلات و مرکز شهر است ، که بیان شد.
و......
