پاورپوینت بررسی و تحلیل معماری مسجد کبود تبریز
مسجد جهانشاه یا مسجد کبود تبریز (گوی مسجید) از آثار ابوالمظفر جهانشاه
بن قرا یوسف از سلسله ترکمانان قراقویونلو می باشد که در۸۷۰ هجری به همت و
نظارت جان بیگم خاتون، زن جهانشاه بن قرایوسف قره قویونلو، پایان یافته و
از شاهکارهای معماری دوره اسلامی که در خیابان امام خمینی روبه روی کوچه
صدر جنب پارک خاقانی شهر تبریز قرار گرفته است.
فهرست مطالب
معماری مسجد
مرمت و تعمیر بنا
مقدمه
مسجد جامع تاج‌الدین علیشاه ملقب به ارگ علیشاه
سایت پلان و پلان پارک خاقانی تبریز
پلان مسجد کبود تبریز
مقطع عرضی و مقطع طولی مسجد کبود تبریز
پرسپکتیو خارجی
سردر ورودی مسجد
تزئینات
کاشی‌کاری مسجد کبود تبریز
کتیبه‌ها
شبستان
تصاویر
بخشی از مطلب
شهرتاریخ ساز تبریز یکی از شهرهای بزرگ ایران و مرکز استان آذربایجان شرقی
است. این شهر به دلیل شرایط خاص جغرافیایی و طبیعی خود پذیرای تمدن‌های
نظیر سکاها و مادها در دوره باستان بوده است. مجموعه آثار تاریخی
ونشانه‌های باستان‌شناختی به دست آمده از حفاری‌های اخیر، دلالت بر دیرینگی
و قدمت تاریخی این شهر دارد. به طوری که تنها، کاوش‌ها و تحقیقات صورت
گرفته در محوطه مسجد کبود، از قدمت ۴۵۰۰ ساله تمدن و فرهنگ این شهر حکایت
دارد
تبریز شاهکارهای معماری باشکوه بسیاری را در دل خود نهان دارد که من جمله
اهم آنها می توان از بازار تبریز، عمارت ائل گلی، مسجد کریم خان تبریز و
خانه‌های تاریخی ارزشمندی همچون خانه حیدرزاده، خانه کلانتری، خانه پروین
اعتصامی و خانه بهنام یا قدکی نام برد. مسجد کبود تبریز، یکی دیگر از آثار
تاریخی نفیس این شهر است که همچون نگینی در دل آن می‌درخشد. این بنا ضلع
شمالی خیابان امام خمینی، روبروی کوچه صدر، قرار دارد و دسترسی به آن از
طریق میدان ساعت ممکن می‌شود.
تاریخچه مسجد کبود تبریز:
مسجد کبود تبریز که اوج تجلی شیوه معماری آذری است، یکی از نمونه‌های منحصر
به فرد مساجد ایرانی به شمار می‌رود. این مسجد که در زبان آذری گؤی مچید
خوانده می‌شود، به مسجد جهانشاه، عمارت و مسجد مظفریه نیز شهرت دارد. تاریخ
ساخت این شاهکار ایرانی دوره اسلامی، به استناد کتیبه به دست آمده از
کاوش‌های باستانی اخیر، به سال ۸۷۰ هجری قمری باز می گردد. مسجد کبود تبریز
در دوره حکمرانی پادشاه قراقویونلو، ابوالمظفر جهانشاه، با نظارت صالحه
خاتون، دختر جهانشاه، ساخته شده است. تنوع وظرافت کاشی‌کاری‌ها در این بنا
به همراه زیبایی و هماهنگی رنگ‌های استفاده شده، به ویژه رنگ لاجوردی در
زمینه سفید کاشی‌های معرق، عنوان فیروزه اسلام را برای آن به ارمغان
آورده‌اند.
بنای اصلی مسجد کبود تبریز، در جریان زلزله مهیب سال ۱۱۹۳ هجری قمری تبریز،
آسیب های فراوانی دید و گنبدهای بی نظیر آن به همراه تعدادی از دیوارها
فرو ریخت. مسجد کبود تبریز پس از این حادثه به صورت مخروبه در آمد و تا
سال‌ها، مورد بی‌توجهی قرار گرفت. سرانجام این مسجد در سال ۱۳۱۸ خورشیدی،
مصادف با هشتمین سالگرد ثبت ملی آن، مورد مرمت و بازسازی گسترده قرار گرفت.
شایان ذکر است که بازسازی گنبد اصلی دو پوسته پیوسته میان تهی مسجد کبود
تبریز، توسط مرحوم استاد “رضا معماران” و با هنرمندی تمام اجرا شده است.
معماری مسجد کبود تبریز:
نظام معماری اصیل مسجد کبود تبریز، مجموعه‌ای بزرگ با نام مظفریه بوده است
که بناهای متعددی همچون مسجد، خانقاه، صحن و کتابخانه را در بر می‌گرفت.
این که تنها بخش باقیمانده این مجموعه باشکوه به شمار می‌رود، نمونه کاملی
از معماری دوران تیموریان است که زیبایی سحرانگیزش، آدمی را به تماشای
صناعت و ظرافت خود دعوت می‌کند. با این حال مسجد کبود تبریز خود تنها هسته
اصلی مسجدی است که در گذشته در این مکان واقع شده بود؛ چراکه این مسجد در
ابتدا دارای مسجدی با حیاطی وسیع و حوضی بزرگدر میانه آن بود که طی زلزله
به طور کل تخریب شد.
مسجد کبود تبریز که با رعایت اصول اقلیمی (اقلیم سرد وکوهستانی) و وضعیت
کلی این شهر ساخته شده است، برخلاف سایر مساجد و بناهای تاریخی هم دوره
خود، فاقد میانسرا است و از طراحی فشردهای بهره می‌برد که نمونه آن تنها در
مسجد شاه ولی تقا و نیز مسجد شیخ لطف‌الله اصفهان به چشم می‌خورد. دسترسی
به داخل مسجد کبود تبریز از طریق ایوانی ممکن می‌شود که در ضلع شمالی بنا
قرار دارد و از طریق چند پله از سطح زمین فاصله می‌گیرد. در کناره‌های سردر
ورودی، ستون‌هایی مارپیچ و در قسمت فوقانی آن هلالی بیضوی به چشم
می‌خورد.حجم کلی مسجد کبود تبریز، شامل دو گنبدخانه و شبستان‌های جانبی است
که این بین گنبد بزرگ‌تر به عنوان مسجد و گنبد کوچک‌تر به عنوان آرامگاه،
به ایفای نقش می‌پردازد. به بیانی دیگر، این مسجد دارای کاربردی دوگانه
بوده است و به عنوان یک مسجد-مقبره مورد استفاده قرار می‌گرفت. مسجد کبود
تبریز دارای دو مناره نیز هست که با فاصله زیادی از هم، در گوشه شمالی قد
برافراشته‌اند.
مسجد کبود تبریز بر خلاف معماری نادر خود، دارای سیرکولاسیونی مشابه سایر
آثار تاریخی هم دوره خود است؛ به طوری که به دنبال گذر از محوطه و قرار
گرفتن در مقابل ایوان، وارد فضای هشتی مجموعه می‌شویم. این هشتی دارای
گنبدخانه‌ای آجری در مقابل خود است که از پلانی ۸ ضلعی بهره می‌برد و توسط
هشت طاق نگه داشته شده است. در اطراف این گنبدخانه نیز شبستان‌هایی قرار
دارند که به رواق‌های دارای سقف طاق ضربی متصل می‌شوند. دسترسی به فضای
مقبره نیز از طریق ورودی‌های مجاور محراب که اخیرا به سبب ویرانی مسدود
شده‌اند میسر می‌شود.
عمده مصالح به کار رفته در ساخت مسجد کبود تبریز را آجر و سنگ تشکیل می‌دهد
و درزهای بین آجرها با ملات گچ بندکشی شده‌اند. بنابر اسناد تاریخی به دست
آمده، از کاشی‌های براق در کف سازی فضای داخلی آن استفاده شده بود. با این
حال به نظر می‌رسد که این امر تنها محدود به فضای داخلی آن نیست و کف‌سازی
محوطه بیرونی آن نیز با استفاده از کاشی‌هایی صورت گرفته است که در نوع
خود بی‌نظیرند.
در قسمت داخلی بنا و در بالای حاشیه‌های عریض طاقچه‌ها، کتیبه اصلی بنا
قرار دارد که به نوشته‌های کوتاهی به خط نسخ، ثلث و کوفی در میان طرح‌های
مختلف گل و بوته اسلیمی و اشکال مختلف هندسی مزین است که یکی از آثار
بی‌مانند خوشنویس توانای قرن نهم هجری، محمد ابن نعمت‌الله به شمار می‌رود.
علاوه بر این، کاشی‌کاری‌ها و نیز ترکیب کاشی و آجر نیز در طراحی این ینا
به چشم می‌خورد که زیبایی آن را دو چندان می‌کند. در حقیقت همین هنرنمایی
خیره‌کننده معماران ایرانی، همان چیزی است که سر در مسجد کبود تبریز را به
یکی از زیباترین بخش‌های آن بدل کرده است.
ورودی اصلی مسجد کبود تبریز، دارای چارچوبی مرمرین بود و در دوسوی سردر
خود، از نگاره‌های کهن ایرانی متعددی همچون چلیپا وچلیپای شکسته بهره
می‌برد که متاسفانه در زمان حمله روس‌ها، این نگاره‌ها کنده شده‌اند. هنر
ومعماری ایران در دوره های مختلف دارای ویژگی‌هایی است که در مقایسه با
معماری کشورهای دیگر جهان از ارزشی ویژه برخوردار است؛ ویژگی‌هایی همچون
طراحی مناسب، محاسبات دقیق ریاضی، ایوان‌های رفیع، ستون‌های بلند و
بالاخره تزیینات گوناگون که هریک در عین سادگی معرف شکوه معماری ایران است و
مسجد کبود تبریز نمونه کاملی از آن به شمار می‌رود. و.....
