سومین آبادی در این راه دور و دراز خرانق است که در اصطلاح محلی به آن خرونق و بیشتر مردم اردکان به آن خرونه می گویند.
وجه تسمیه و سال احداث آن به درستی معلوم نیست صاحب جامع مفیدی در این باره
می نویسد: در افواه مذکور و مشهور است که چهار هزار سال و کسری قبل از این
خورافروز نام گبری رباط خرانق و دیه را ساخته و خورنق (به ضم خ و فتح و)
نام نهاده و به کثرت استعمال در زبان خاص و عام به خرانق اشتهار یافته.[1]
در فرهنگ جغرافیایی ایران جلد دهم در مورد خرانق آمده است: همان محلی است
که در کتب جغرافیایی قدیم بصورت «خرانه» و به اشتباه و تحریف «خزانه» ضبط
شده، اصطخری در معرفی آن گفته است از انجیره تا خرانه یک مرحله بیابان است
لیکن در خرانه مردمی دویست باشند و چهارپا و کشاورزی دارند.[2]
در سفرنامه تحفه الفقرا نام خورنق را معرب خورد نگاه دانسته است که به نظر
می رسد هیچکدام از وجوه تسمیه فوق الذکر درست نباشد و نام خورنق از همان
خورنقی که بهرام گور در آن پرورش یافته، گرفته شده است و در افواه اهالی
نیز مشهور است که بهرام گور هنگام شکار به هامان (بیابان) چشمۀ آبی را دید و
آنجا را هامانه نامید و روستای هومین فعلی در نزدیکی خرانق همان هامانه ای
است که بهرام گور احداث نمود.
در کتاب منوگرافی شهرستان اردکان(ص 20) در مورد خرانق آمده است: اصل کلمه
خرانق، خورنق بوده و کوه خورنق نیز در نزدیکی این بخش واقع شده. قبل از
اسلام مقر باشکوهی در این محل وجود داشته و مشهور است که سرداران اسکندر سه
ناحیه را در این منطقه بنا کرده اند که عبارتند از: 1. خورنق 2. جندق 3.
بیابانک. کلمه خورنق به مرور بصورت خرانق استعمال شده و در فرهنگ جغرافیایی
ایران (جلد دهم) در مورد خرانق آمده است: قصبه مرکزی بخش، خرانق می باشد
که در 68 هزار گزی شمال یزد واقع و خلاصه تاریخچه و مشخصات آن به شرح زیر
است: تاریخچه خرانق قدیمی تر از شهر یزد و اسم آن در اصل خورنق بوده است و
زردشتیان در آن می زیسته اند، این قصبه در جلگه قرار دارد و بیشتر منازل آن
در داخل یک قلعه بزرگ قدیمی ساخته شده است تا ساکنان بتوانند در مقابل
متجاوزین مقاومت و پایداری نمایند.
خرانق دارای 620 تن سکنه می باشد و مشخصات جغرافیایی آن طول، 45 درجه و 41
دقیقه خاوری از نصف النهار گرینویچ و عرض، 32 درجه و 20 دقیقه و 30 ثانیه
شمالی و ارتفاع 1637 متر از سطح دریا و اختلاف ساعت آن با تهران 11 دقیقه و
48 ثانیه است؛ یعنی در وقتی که تهران ساعت 12 است، خرانق 12 و 11 دقیقه و
48 ثانیه است. آب آن از چشمه و قنات و آب و هوای آن سرد و معتدل و محصول آن
غلات و دارای ادارات دولتی و از خرانق به شهرهای نائین و یزد راه ماشین رو
وجود
دارد.
بخش خرانق از بخشهای استان یزد و شهرستان اردکان بوده که در فاصله ۶۰
کیلومتری مرکز شهرستان و ۹۰ کیلومتری مرکز استان قرار دارد. خرانق قدیمی تر
از شهر یزد بوده و زرتشتیان در آن می زیسته اند. خرانق اثار تاریخی بسیاری
دارد که از جمله می توان از قلعه خرانق، مسجد جامع و منار جنبان، رباط
شاهزاده خرانق و مشهدگ نام برد. تصاویر زیر از کاروانسرای شاه عباسی خرانق
تهیه شده است.
و....
